Özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır felsefe başta olmak üzere çeşitli alanlarda tartışılan konular arasındadır. Hayatımız boyunca belirli davranışlar sergileriz. Bu davranışların doğurduğu sonuçlar ya da nedenler diğer etmenleri etkileyerek yaşama yön vermektedir. Söz konusu durumlar arasında birbiri ile ilişkisi araştırılan iki kavram özgürlük ve sorumluluktur.
Neredeyse çok küçük yaşlardan itibaren ezbere öğretilen özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır, hiç düşündünüz mü? Kişinin sadece kendi hayatını ilgilendirir gibi duran özgürlük anlayışı aslında diğer insanların hayatını da etkileyebilir mi? Birbirinden farklı soruları doğuran felsefe dünyasında bu konuya yönelik çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Ancak gelin önce bu kavramların yakından anlamlarına göz atın.
Özgürlük ve Sorumluluk Nedir?
Özgürlük, kişinin başkalarının hayatını ve sınırlarını etkilemeden söyleyebildiği, gösterebildiği ve davranabildiği tüm davranışlar tümüdür. Her zaman gözle görülebilir bir davranış özgürlük altına girmez. Düşünce özgürlüğü gibi düşünceye dayalı olarak ortaya çıkan türleri de bulunmaktadır. Kişinin özgürlüğü başka bir kişinin özgürlük sınırlarına kadar sürmektedir.
Sorumluluk ise kişinin yaptığı, söylediği ya da düşündüğü bir davranışın sonucunda oluşan tüm durumları kabul etmesidir. Yapılan davranış her ne olursa olsun birey bu davranış sonuçlarını tahmin eder ve kabullenir. Olumsuz sonuçları dahi özümsemeyi sağlayan bu kavram çoğu zaman olumlu davranışların sonuçlarını üstlenmeye ve buna bağlı olarak iyi hareket etmeyi sağlar.
Yaşam içerisinde her insanın farklı sorumlulukları ortaya çıkar. Ortaya çıkış alanları ise kendileri tarafından yapılan davranışa bağlıdır. Nasıl mı? Örneğin bir birey anne/baba olmayı ya da kedi sahiplenmeyi düşünsün. Bu düşünceyi faaliyete geçirdiklerinde artık anne sorumluluğu ya da baba sorumluluğu ortaya çıkar. Tamamen kendilerince aldıkları zararsız bir karar onlara ekstra bir sorumluluk bilinci yaratır.
Özgürlük ve Sorumluluk Arasındaki Fark Nedir?
Kişi ekstrem bir durum olmadığı müddetçe (hapishanede doğmadıysa, özellikle kısıtlanmadıysa vs.) doğuştan özgürdür. Bu özgürlük sınırsız değildir, sınırlarla çizilmiştir. Ancak kazanabilmesi için ekstra bir çaba sarf etmemesi gerekir.
Halbuki sorumluluk belirli bir hareket sonrasında ortaya çıkmaktadır. Kişi davranış sergilemeden doğuştan sorumluluk sahibi olamaz. Büyüdükçe öğrenci olma davranışı sergilerse, ödev sorumluluğu olabilir. Ancak hiç evlenme kararı almayan bir bireye doğuştan, otomatik olarak ‘eş sorumluluğu’ verilmeyecektir. Özgürlük ve sorumluluk arasındaki fark; özgürlük doğuştan kişiye verilirken sorumluluk kişinin davranışına göre daha çok kazanılmaktadır.
Editör Önerisi: Çocuklara Karşı Sabırlı Olmak İçin Ebeveynlere 8 Madde!
Özgürlük ile Sorumluluk Arasında Bir İlişki Var mıdır?
İnsanlar tarafından yıllarca ‘Özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır?’ sorgulamasına düşmeden önce gerçek bir ilişki varlığını aradı. Başlangıçta arasında bağlantı olmayanlar bulunsa da ilişkilerini açıklayan azımsanmayacak sayıda filozof da bulunmaktadır. Bu ilişkiyi ele alış şekli her filozof ve düşünce şekline göre değişiklik göstermektedir.
Özgürlük ve Sorumluluk Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır?
Sorumluluk ve özgürlük arasında çok farklı bir ilişki vardır. İlk olarak özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır sorusuna hitaben bu iki kavramın birbirini desteklediğini söylemek gerekir. Nasıl mı? Özgür olan birey davranışları neticesinde sorumluluk sahibi olur. Özgürlük devamında böylece sorumluluğu tetiklemiş olacaktır.
1 – Özgürlük ve Sorumluluk Birbirini Destekler
Diğer taraftan özgür olmayan birey sorumluluk sahibi de olamaz. Çünkü kısıtlı özgürlük davranış oluşturma eğilimini azaltır. Örneğin, hapishanede olan bir bireyin yapabilecekleri kısıtlıdır. Kısıtlı davranışlar sonrasında sorumluluk yaratamaz. Hapishanedeki birey orada baba ya da anne olamayacağı için anne/baba sorumluluğu kazanamaz. Aynı şekilde iş kuramayacağı için iş sahibi birey sorumluluğu da alamaz.
2 – Bir Kavramın Varlığı Diğerini Oluşturur ya da Bitirir
Ancak farklı alanlardan bakılarak da yorum yapılabilmektedir. Eğer birey sorumluluklarını yerine getiremezse özgürlüğü kısıtlanabilir. Yine anne/baba örneğinden gidelim. Eğer birey ebeveyn olma davranışını yerine getirdiği takdirde çocuğa bakmıyor, istismar ediyorsa cezalandırılır. Cezalandırılma sonucunda maddi özgürlüğü kısıtlanabilir. Aynı zamanda hapse atılması ciddi anlamda bir özgürlük kısıtlayıcı unsurdur.
3 – Özgürlük ve Sorumluluk Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır: Her İkisi için Bilinçli Davranış Gerekir
Bilinçsiz davranış şekli kavramların ortaya çıkması noktasında yeterli olmayacaktır. İstisnai davranışlar söz konusu olur ancak bireyin özgürlüğünü kazanması ve sürdürmesi veya sorumluluk sahibi olması için bilinçli olması şarttır. Özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır noktasında her ikisinin de ortak noktasında bilinç olduğunu söylemek gerekir.
4 – Sorumluluk ve Özgürlüğün Ortaya Çıkması için Zaman Gerekir
Sorumluluğun oluşması adına zaman şartı gerekmektedir. Özgürlük de keza her ne kadar doğuştan elde ediliyor olsa da bir bebeğin oluşması, doğması ve dünyaya gelmesi için var olan süre ihtiyacı göz önünde bulundurulmalı. Çünkü bu aşamada bile süre gerekecektir. Kişiler de bu kavramları kazanma adına bir süreye ihtiyaç duyar.
Sonuç olarak özgürlük ve sorumluluk arasında nasıl bir ilişki vardır felsefe filozoflarını merak edenler için şu bilgiler bulunmaktadır:
Determinizm: İnsanın doğuştan özgür olmadığını, özgürlük kavramının olmadığı savunulmaktadır. Bu yüzden insan özgürlüksüzden sorumluluk sahibi de olamaz.
Fatalizm: Filozoflar davranışların ve yaşamın baştan belirlenmiş olduğu düşünmektedir. Kişinin davranışları önceden belirli olduğundan özgürlük ve buna bağlı olarak sorumlulukta oluşamaz.
İndeterminizm: Var olan seçenekler arasında seçim yaparken karar mekanizması insana aittir. Bu yüzden insan istediği takdirde özgür ve bu özgürlük neticesinde de sorumluluk sahibidir.
Otodeterminizm: Oto kontrol sayesinde kişinin özgürlüğü elde edeceğini, buna uygun ortamı hazırlayabileceğini savunmaktadır. Oluşan bu özgür ortam ile sorumluluk ortaya çıkacaktır.
