Göbekli Tepe ülkemizin Güneydoğu Anadolu bölgesi Şanlıurfa ilinin, Haliliye ilçesine bağlı olan Örencik köyü yakınlarında yer alır. Bu sit alanı Neolitik çağ döneminden günümüze kalmıştır ve arkeolijik bir sit alanı olarak son zamanlarda oldukça popüler bir hale gelmiştir.
Bu Yazıda Neler Var?
- Göbekli Tepe Nerede?
- Göbekli Tepe’nin Önemi
- Göbekli Tepe Bir Dünya Mirası
- Göbekli Tepe Nasıl Keşfedildi?
- Göbekli Tepe’de Bulunan Tabakalar
- 2. Tabaka A Tabakası
- B Tabakası
- 3. Tabaka
- Göbekli Tepe ve Gizemi
- Yapı Hakkında İlgi Çekici Bilgiler
- Sık Sorulan Sorular
- Göbekli Tepe Depremden Etkilendi mi?
- Göbekli Tepe’de Kimler Yaşadı?
- Göbekli Tepe’de Neden T Yazıyor?
- Bu Alanın Özelliği Nedir?
- Dünyanın İlk Tapınağı Nerede?
- Göbekli Tepe Giriş Ücreti Ne Kadar?
Göbekli Tepe Nerede?
Göbekli tepe dünya üzerinde günümüze kadar bilinen en eski tarihi yapı olma özelliğiyle dikkat çeker. Şanlıurfa sınırları içerisinde bulunan bu alan bazı kaynaklarda tarihin sıfır noktası olarak geçmiştir. Bunun nedeni dünyanın bilinen en eski taş sütunlarla yani megalitlerle bir dizi büyük dairesel yapıdan oluşmasıdır.
Bu kalıntılardan dolayı yapının Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’a ait olduğu düşünülmektedir. Yapıya bakınca T biçiminde 10 veya 12 dikilitaşın yuvarlak olarak planlandığını ve aralarının taş duvarlarla örüldüğünü görebilirseniz. Ayrıca yapının merkezinde diğerlerine göre daha yüksek boylu iki dikilitaşın karşılıklı olarak yerleştirildiğini fark edebilirsiniz.
Göbekli Tepe’nin Önemi
Tüm bilinenlerin yanı sıra dikilitaşların üzerinde insan veya çeşitli hayvan motifleri ile farklı sembollere denk gelebilirsiniz. Bunlar taşlar üzerine kabartma veya oyularak yapıldığını gözlemleyebilirsiniz. Yapılan kazılarda çıkartılan bazı kalıntıları görmek için Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi’ni ziyaret edebilirsiniz.
Araştırmacılar bu taşlar üzerinde yer alan motiflerin bir süsleme olmadığı üzerinde anlaşmıştır. Çünkü bu motifler çok sık bir şekilde taşlar üzerinde yer almaktadır. Bu yüzden arkeologlar bu işlemelerin bir mesaj ifade ettiğini düşünüyor.
Göbekli tepe kazılarında bulunan yapılardaki işlemelere baktığınızda ise hayvan olarak;
- Boğa
- Tilki
- Yılan
- Akbaba
- Yaban ördeğini sıklıkla görebilirsiniz.
Bu yüzden bilim insanları bu yapıların avcı gruplarınca inşa edilmiş olduğunu düşünüyor. Böylece bölgenin en erken Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ döneminde kullanılmış olma fikri güçlenmiş oluyor. Yani Göbekli Tepe’nin tarihi 12000 yıl öncesine dayanıyor.
Sonuç itibariyle baktığınızda Göbekli Tepe keşfi ile bulunan yapıların Mısır Piramitleri’nden bile eski olduğunu rahatlıkla söyleyebilirsiniz. Bu yüzden bu yapıların bulunması ile yeniden yazılmış oluyor ve uzmanlar bu bölgeyi tarihin sıfır noktası olarak adlandırıyor.
Göbekli Tepe Bir Dünya Mirası
Kazılar sayesinde ortaya bir mimari yapı ortaya çıkmış ve bu yapı tarihin seyrini değiştirmiştir. Bu yüzden dünyanın da dikkatini çeken Göbekli Tepe 2011 yılında dünya mirası geçici listede yerini almış ve devamında 2018 yılında kalıcı listeye girmiştir.
Göbekli Tepe Nasıl Keşfedildi?
Göbekli Tepe 1963 yılında İstanbul ve Chicago üniversitelerinin birlikte yürüttüğü güneydoğu Anadolu tarih öncesi araştırmalı projesi sırasında keşfedildi.
Yüzey araştırmalarında uzmanlar doğal olmadığı belli olan birkaç tepe ve tepeler üzerinde binlerce kırık çakmak taşı döküntüsü fark etti. Böylece Göbekli Tepe’nin hikayesi de başlamış oldu. Bunun sonucunda uzmanlar bölgenin bir yerleşim yeri olabileceği kanısında anlaştı ve başka bir çalışma yapmadı.
Göbekli Tepe’de Bulunan Tabakalar
Geçen yıllardan sonra 1994 yılında Heidelberg Üniversitesi bünyesinden Klaus Schmidt Göbekli Tepe üzerinde bir araştırma yapmıştır ve ancak o zaman arkeolojik değeri ortaya çıkmıştır. Bunun sonucunda 1995’te kazı çalışmaları başlamış ve 2007 yılında dört tabaka ortaya çıkmıştır.
| Göbekli Tepe Tabakaları | |
| 1. Tabaka | Bu tabaka yüzey dolgusunun olduğu tabakadır. |
| 2. Tabaka | Bu tabakayı uzmanlar A ve B olmak üzere iki tabaka olarak ayırmıştır. |
| 3. Tabaka | Bu tabakayı uzmanlar Göbekli Tepe’nin en önemli tabakası olarak değerlendirmiştir. |
2. Tabaka A Tabakası
Göbekli Tepe A tabakasında uzmanlar dikitaşlı köşeli yapılar bulunmuştur ve bunlar milattan önce 8 veya 9 bin yıllarına aittir. Bu yapılar üzerinde aslan kabartması yontulmuştur. Bu yapılar aynı yıllara ait bir tapınaktaki yapılara benzer özellik göstermektedir. Bu yüzden uzmanlar bunların kült yapılar olduğu sonucuna varmıştır.
B Tabakası
Göbekli tepe araştırmalarında b tabakada uzmanlar yuvarlak oval yapılar ile karşılaşmıştır. Bu yapıların tarih olarak ise geçiş evresi olarak tarihlenmiştir ve burada yaşayanlar bunları yuvarlak veya oval olarak inşa etmiştir.
3. Tabaka
Uzmanlar bu tabakayı Göbekli Tepe tabakaları arasında en önemli olarak kabul etmiştir. Çünkü bu tabakada T şeklinde 10 veya 12 taş yer alır ve bu yapılar çok tarih olarak milattan önce 9 veya 10 binli yıllar olarak tarihlenmektedir.
Göbekli Tepe ve Gizemi
Göbekli Tepe keşfi ile birçok soruyu da beraberinde getirdi ve adeta tarihi baştan yazdı. Yapıda bulunan yuvarlak alanlardaki T şeklinde devasa taşlar ve üzerindeki işlemeler, buranın ne amaçla kullanıldığı gibi sorular zihinleri kurcalar oldu.
Göbeklitepe’nin sırrı dinlerin çöküşüdür iddiası işte bu taşların nedenlerini aramak ve keşfetmekle başladı. Bulunan sonuçlarla bilinen tüm gerçekler değişti. Çünkü bilim Göbekli Tepe’nin tarihi araştırılana kadar, dinlerin avcı ve toplayıcı topluluklardan sonra ortaya çıktığı kabul ediyordu.
Ancak araştırmalar ve insanların yerleşim yeri olmayan bu yere bu dev taşları nasıl, ne amaçla getirdiği gibi soruları herkes merak ediyordu. Ve bu sorular uzmanları Kur’an’ı Kerim’ de geçen bazı olaylara götürdü. Örneğin Fatır suresinde bir ayette;
“Yeryüzünde dolaşıp kendilerinden öncekilerin sonunun nasıl olduğuna bakmadılar mı? Oysa onlar kendilerinden daha da kuvvetli idiler. Göklerdeki ve yerdeki hiçbir şey, Allah’ı âciz bırakacak değildir. Şüphesiz O, hakkıyla bilendir, hakkıyla kudret sahibidir.”
İfadesi geçiyordu ve bu ifade önceki insanların daha kuvvetli olduğunu aktarıyordu.
Bunun yanı sıra Mümin suresinde;
“Onlar yeryüzünde dolaşmadılar mı ki? Onlardan öncekilerin akıbetleri nasıl oldu baksınlar. Ve onların çoğu, kuvvet ve eserler bakımından yeryüzünde kendilerinden daha üstündüler. Fakat kazanmış oldukları şeyler, onlara fayda vermedi.“
ifadeleri arkeolojik alan hakkında bilgiler vermiştir.
Yapı Hakkında İlgi Çekici Bilgiler
Göbekli Tepe içerdiği bilgiler açısından tarih ve arkeoloji bilimi için oldukça önemli bir yerdedir ve kazı çalışmaları hala devam etmektedir.
- Bu mimari yapı, Mısır piramitlerinden bile eskidir ve 12 bin yıl öncesine tarihlenmektedir.
- Bölgedeki araştırmalar yapıldı. Bunun sonucunda elde edilen bulgularla uzmanlar buğdayın atasının ilk olarak burada yetiştiğini ortaya çıkardı.
- Yapılardan hiçbiri ev veya konut olarak tasarlanmamış ve daha çok anıt amaçla kurulmuştur.
- Mimari dışında bulunanlar genel olarak taş aletler ve bu aletleri çakmak taşı kullanarak yapmışlar.
- Dikilitaşlar üzerine figürlerin oyulması ve olayların sembollerle ifade edilmesi dönem insanlarının estetik anlayışını bize gösteriyor.
Sık Sorulan Sorular
Kazılar hala devam ediyor. Ayrıca Rafadan Tayfa veya Atiye gibi TV yapımları bu konuyu işliyor. Bu yüzden güncelliğini koruyan bu konu internet aramalarında sıklıkla yer alıyor. Konu ile ilgili olarak sorulanları ve cevaplarını aşağıdan okuyabilirsiniz. Böylece konu ile ilgili bilgi sahibi olabilirsiniz.
Göbekli Tepe Depremden Etkilendi mi?
Binlerce yıl öncesine ait olan bu yapı, ülkemize ağır hasar veren 6 Şubat depreminden hasarsız olarak çıkmıştır. Bu deprem ile ülkemizde birçok yer zarar görmüş ve oldukça fazla can kaybı yaşanmıştır.
Göbekli Tepe’de Kimler Yaşadı?
Bu yapı ilk uygarlık olan Sümerlerden bile eskidir. Ayrıca o dönemin insanları burayı bir yerleşim yerinden çok dini bir tapınak olarak kullanmıştır . Yani zaman zaman gelmişler ve sonra terk etmişlerdir.
Göbekli Tepe’de Neden T Yazıyor?
Bu alanda uzmanlar T şeklinde taşlar bulmuş ve bunların insanı temsil ettiğini düşünmüştür. Bu dikilitaşlar 1963’te dikkat çekti. Ancak mezar taşı olarak kabul gördü ve kimse inceleme yapmadı. İlerleyen yıllarda yapılan kazılarla önemi ortaya çıktı.
Bu Alanın Özelliği Nedir?
Kazılar sonucu ortaya çıkan bu alanı uzmanlar dünyanın eski tarihi yapısı olarak kabul ediyor. Bazı kaynaklar ise tarihin sıfır noktası olarak nitelendiriyor. Bu arkeolojik alan 2018 yılından itibaren UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alıyor. Bunun yanı sıra insanlık tarihi, dinler tarihi, yerleşik yaşam gibi bilgileri tamamıyla değiştirmiş durumda.
Bu kadar kalıntıya ulaşım sağlandı ancak henüz tamamıyla gizemi çözülebilmiş değil.
Dünyanın İlk Tapınağı Nerede?
Göbekli Tepe Şanlıurfa’nın 20 kilometre uzağındaki Örencik köyü yakınlarında yer alıyor. Alan, yaklaşık 300 metre çapında ve 15 metre yüksekliği ile dikkat çekiyor. Neolitik döneme ait olan bu yapı, yeryüzündeki ilk inancın merkezi olma açısından önemini koruyor.
Göbekli Tepe Giriş Ücreti Ne Kadar?
Bu arkeolojik alana giriş ücreti 450 Türk Lirası’dır. Bu alanın yanı sıra Şanlıurfa Harran Örenyeri, Şanlıurfa Kalesi ve Şanlıurfa Müzesi’ni ziyaret edebilirsiniz.
