Bilimsel araştırma basamakları bilim hipotezlerini; araştırma veya incelemeler sonucunda, gözlem yoluyla ispatlamaya yarayan aşamalardır. Amaç, evrenin düzenini oluşturan gerçeklere bilimsel yollarla ulaşmaktır. Bunu yaparken, özellikle belirli bir sırayı takip etmek gerekmektedir. Bir plan eşliğinde gözlem veya deney yoluyla gerçeğe ulaşma hedeflenmektedir.
Bu Yazıda Neler Var?
- Örnek Olay Üzerinden Bilimsel Araştırma Basamakları
- 1 – Problemin Ortaya Konması
- 2 – Bilimsel Araştırma Basamakları Gözlem
- 3 – Veri Toplama
- 4 – Hipotez Oluşturma
- 5 – Tahmin Yapma
- 6 – Kontrollü Deney Yapma
- 7 – Eldeki Veri Analizi ve Sentezi
- 8 – Gerçeklerin Elde Edilmesi ve Rapor Hazırlama
- 9 – Gerçeği Teoriye Dönüştürme
- 10 – Kanunlaştırma
Örnek Olay Üzerinden Bilimsel Araştırma Basamakları
Bu kısımda; bilimsel araştırma basamakları örnekleri üzerinden bir konu nasıl gerçeğe dönüşmektedir veya ispatlanır sorularına cevap bulunmaktadır. Bilimsel projeler, merak veya sorularla başlar. Çevrenizde oluşan olay veya varlıkların değişimi, bilimsel çalışma konuları içindedir. Kanıt ve gerçeklik için; bilimsel araştırma basamakları yoluyla, sonuca ulaşabilirsiniz. Peki bilimsel araştırma basamakları nelerdir?
1 – Problemin Ortaya Konması
Bilimsel yöntem basamakları, problemin ortaya konması ile başlar. Burada, cevabını bilmediğiniz sorular öne çıkar. Bilimsel araştırma basamakları için; problemin neden veya nasıl olduğuna dair bilgilerin, net şekilde ortaya konması gerekir. Bilimsel araştırma basamakları proje ödevi ve 6. sınıf bilimsel araştırma basamakları etkinlik olabilen bir konu üzerinden örnek verilmesi gerekirse;
- Kanser rahatsızlığı ve hastalığı nasıl oluşur?
2 – Bilimsel Araştırma Basamakları Gözlem
Bilim insanları tarafından araştırma konusu tespit edildikten sonra, gözlem aşamasına geçilmektedir. Gözlem yapmanın özellikle iki farklı yolu vardır. Bunlar;
| Nitel Gözlem : | Duyu organları aracılığıyla yapılan gözlem türüdür. Hata payı, bu tip gözlemde yüksektir. Kişiden kişiye değişim vardır. Örnek; tümör kitlesi dokunma yoluyla hissedilir. |
| Nicel Gözlem : | Daha nesnel ve somut aletlerle yapılır. Yanılma payı düşüktür. Daha çok tercih edilir. Örnek; tümör kitle çapı 3 cm olarak belirlenmiştir. Burada, net bir ölçüm söz konusudur. |
Bilimsel araştırma basamaklarını kullanarak bir örnek olay üzerinden,gözlem aşamasında neler yapılacağına dair bilgiler verilmiştir. Bu aşama, hastalıklı veya sağlıklı bireylerin karşılaştırması yapılmasıyla bulunmaktadır. Hastalıklı bireylerde ortaya çıkan olumsuz durumlar baz alınarak, gözlem meydana gelir.
- Kanserli hücrelerin kontrolsüzce bölünmesi
- Hücrelerin sürekli bölünmesiyle kanserin yayılması
- Kanserli dokuda kontağın kalkması
- Zamanla, bu kötü huylu hücrelerin tümör oluşturması
- Sigara, alkol ya da madde tüketen sağlıklı bireylerin genelinin, zamanla bu hastalığa yakalanması
3 – Veri Toplama
Araştırılan konunun deney veya gözlem yoluyla elde edilen bulgularına, veri denir. Veriler, deneylerle kanıtlanan özellikle bilimsel gerçeklerdir. Gözlem sonucu toplanan bilimsel araştırma basamakları veri aşamasına örnek verilmesi gerekirse;
- Kanser hastalığında hücrelerin kontrolsüz bir şekilde bölünmesi
- Kanserli hücre sayısının giderek artması
- Hücreler arası haberleşmenin ortadan kalkması
- Zamanla kitle oluşumu
- Tedavi edilmezse, diğer organlara geçme oranında artış
4 – Hipotez Oluşturma
Araştırılan ve veri toplanan probleme sunulan, geçici çözüm önerileridir. Var olan bilgiler ışığında hazırlanıp test edilebilirliği olan, açıklamalardır. Bilimsel araştırma basamakları örnekleri 6. sınıf e odev kapsamında bulunan hipotez oluşturma aşamasının özellikleri, şunlardır;
- Toplanan verilere uygun olmalıdır.
- Probleme uygun çözüm önerisi içeriğinde olmalıdır.
- Deney ve gözleme elverişli olmalıdır.
Bilimsel araştırma basamakları noktasında hipotez oluştururken özellikle bu özelliklere uygun hareket etmelisiniz. Belirlenen problem konusunu hipotez aşamasında neler bekliyor?
| Kanser hastalığı, hücrelerin kontrolsüz bölünmesi sonucunda meydana gelir. |
| Kanser rahatsızlığı, hücrelerin sürekli olarak, durmadan bölünmesi sonucunda olur. |
| Kanser, hücreler arası kontak inhibisyonunun kalkması sonucunda oluşur. |
| Bilimsel araştırma basamakları hipotez aşamasında; sigara ve alkol gibi maddeler, kanser oluşumunu tetikler. |
5 – Tahmin Yapma
Tahminler, hipotez sonuçlarına göre yapılan öngörülerdir. Tümdengelim veya tümevarım yöntemleri kullanılır. Tümdengelimde genelden, özele gitme vardır. Tümevarımda özelden, genele ulaşma söz konusudur. Tahmin cümleleri kurulurken, belirli kalıplar esas alınır. Eğer, ise gibi kelimelerle sebep sonuç ilişkisi bağlantısı yapılır. Örnek problem üzerinden tahmin yapma aşamasında, ne gibi sebep sonuç bağlantıları kurulmuştur;
- Eğer 1. hipotez doğru ise; kontrolsüz hücre bölünmesi yaşayan canlılarda, kanser görülme ihtimali olabilir.
- Bilimsel araştırma basamağı tahmin etme sırasında eğer 2. hipotez doğru ise; sürekli olarak kontrolsüz hücre bölünmesi yaşayan canlılarda, kanser ihtimali daha fazladır.
- Eğer 3. hipotez doğru ise; hücreler arası kontak inhibisyonunun yaşanmadığı dokularda, kanser ihtimali fazladır.
- Eğer 4. hipotez doğru ise; sigara, alkol gibi benzeri madde kullananların, kansere yakalanma oranı daha fazladır.
6 – Kontrollü Deney Yapma
Deney, ortaya atılan hipotezleri test etmek amaçlı veri elde etme işlemlerinin tümüdür. Tahminlerin kanıtlanması aşamasında oldukça önemlidir. Kontrollü deneylerde; kontrol grubu veya deney grubu olarak, iki grup bulunur.
Kontrol grubu aktif değildir. Deney grubu ise araştırılan faktörlere göre değişim gösterir. Bilimsel araştırma örnekleri e odev noktasında yapılacak kontrollü deney örnekleri;
- 1. Deney Grubu: Araştırmalar veya sonuçlar ile kontrolsüz hücre bölünmesinin kanser hastalığına yol açtığı görülmüştür.
- 2. Deney Grubu: Sürekli olarak hücre bölünmelerinin, kitle oluşumuna sebebiyet vermesi ile kanser hastalığına yol açtığı saptanmıştır.
- 3. Deney Grubu: Hücreler arası kontak inhibisyonunun ortadan kalkması sonucu, kanserli hücrelerin çoğaldığı tespit edilmistir.
- 4. Deney Grubu: Yapılan deneyler ve hipotez sonuçlarına göre sigara veya alkol kullananların kansere yakalanma oranı artmıştır.
7 – Eldeki Veri Analizi ve Sentezi
Kontrollü deneylerden sonra, netliğe yakın bilimsel bir bilgi elde edilmektedir. Bu bilgiler ışığında, hipotezlerin doğruluğu araştırılmaktadır. Eğer bu bilgiler; hipotezler ile çelişme gösterirse, mevcut olan hipotezden vazgeçilip, yeni bir hipotez kurma işlemine geçilmektedir. Eğer ki hipotezler veriler ile tutarlı bir şekilde olursa, ikisi birleştirilmektedir. Ve hatta değerlendirilerek sentezlerde bulunmaktadır.
8 – Gerçeklerin Elde Edilmesi ve Rapor Hazırlama
Deneylerle kanıtlanan doğrulara, gerçek adı verilmektedir. Bilim insanları; bu bilgileri insanlara tanıtmak ve öğretmek amacıyla, raporlaştırarak yayınlar. Dolayısıyla bu bilgiler; diğer bilim insanlarına da ışık olup, bilime katkı sağlanmaktadır. Bu noktada örnek olay üzerinden bir sonuca ulaşılması gerekirse;
- Kanser hastalığının, hücresel bozukluklar sonucunda meydana geldiği belirlenmiştir.
- Bu sebepler, kontrolsüz ve sürekli bölünme ile kontak inhibisyonunun ortadan kalkması sonucunda meydana gelmiştir.
- Bilimsel araştırma basamakları kapsamında gerçekler ortaya atılırken; sigara veya alkol gibi maddelerin bünyeyi zayıflatarak ve yaşa bağlı olarak kansere sebep olduğu görülmüştür.
9 – Gerçeği Teoriye Dönüştürme
Deneyler sonucunda doğruluğu tam olmayan, ancak kabul edilen açıklamalara teori denir. Bilimsel araştırma aşamaları teoriler; bilim dünyası hareketliliği için çok önemli olup genel özellikleri şunlardır;
- Teoriler değişebilmektedir ve hatta bir olayın gerçekleşme nedenleri üzerinde durmaktadır.
- Bilimde, teorilerin yeri muhimdir.
- Tam açıklanamadıkları için sürekli araştırma eğilimi gösterirler.
- Teoriler sonrasında, devamlı yeni bilgiler ortaya çıkar ve bilim saha alanı genişler.
- Bilimsel araştırma basamağı teoriler aşamasında, dinamiklik veya aktiflik vardır.
10 – Kanunlaştırma
Bilimsel araştırma basamakları son aşaması olma özelliğiyle, dikkat çeker.
Bilim insanlarının genelinin kabul gördüğü bilimsel bilgiler olan kanun özellikleri ve hatta teori ile ayrılma noktasına göz atın;
| Bilimsel araştırma basamakları son sırada yer alan kanun, olayın nasıl gerçekleştiği noktasıyla ilgilenir. |
| Kanunlar, her ortamda geçerli olmayabilir. Örneğin; yer çekimi kanunu dünya yüzeyinde kabul görürken, uzayda kabul görmez. |
| Teori ve kanun noktasında da farklılıklar vardır. Teori, olayın nedenlerine bakarken; kanun, olayın nasıl oluştuğuna bakar. |
