Volkanik Tsunami okyanus ya da denizlerde volkanik patlamaya bağlı olarak oluşmuş dev dalgaları ifade eder. Tsunaminin farklı nedenleri vardır. Deprem, volkanik faaliyetler, heyelan, kasırga vb. yüksek dereceli sebepler nedeniyle deniz suyunda büyük hareketlilik yaşanmaktadır.
Dolayısıyla volkanik faaliyetler sonrasında yaşanacak deniz suyunun 60 metreye kadar yükselmesi de oldukça tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Peki daha detaylı anlatımıyla volkanik faaliyetler sonucunda oluşan tsunami nedir? Nasıl oluşur?
Bu Yazıda Neler Var?
- Volkanik Tsunami Nedir?
- Volkanik Tsunami Nedenleri Nelerdir?
- Volkanik Tsunami: Volkanik Faaliyetler Nasıl Tsunami Oluşturur?
- Denizaltı Patlaması Nedir?
- Deniz Tabanında Meydana Gelen Patlamalar Hangi Olaylara Neden Olur?
- Kayıtlara Geçmiş Denizaltı Volkanları
- 1 – Endonezya Krakatoa Volkanik Tsunami
- 2 – Japonya Volkanik Tsunami Unzen
- 3 – ABD Volkanik Tsunami: ST Helens
- 4 – Tonga Volkanik Tsunami Yeni Zelanda
- 5 – Deniz Altında Yanardağ Patlaması Japonya
- Sıkça Sorulan Sorular
- 1 – Volkanik Patlamalar Neden Olur?
- 2 – Volkanik Patlamalar Tsunamiye Neden Olur mu?
- 3 – Volkan Tsunami Yapar mı?
- 4 – Volkan Patlaması Sonucunda Yeryüzünde Ne Gibi Değişiklikler Olur?
Volkanik Tsunami Nedir?
Su altında yani deniz altında ya da suyun yüzeyinde oluşacak volkanik faaliyetler tsunami nedenlerinden biridir. Lav fışkırması, yatay fışkırmalar ya da benzeri volkanik faaliyetler nedeniyle deniz veya okyanus yüzeyindeki dev boyutlu su kütlelerinin yer değiştirmesi demektir.
1610 tarihinde Yunanistan’da oluşan Santorini yanardağının patlaması ve tsunamiye sebep olması buna örnek verilebilir. Yine aynı şekilde 1883 yılında Krakatau Yanardağı patlamasına bağlı 41 metre yüksekliğinde dev dalgalar oluşmuştur. Dolayısıyla bu olay sonunda birçok ölüm gerçekleşmiştir.
Okyanus tabanlarında oluşan volkanik patlama ve depremin en temel nedeni yer hareketleridir. Bu levha plakalarının hareketine bağlı oldukça yüksek enerji çıkmaktadır. Dolayısıyla açığa çıkan bu enerji, ilk olarak su ile temas eder. Diğer yandan okyanus tabanında oluşan patlamalar sonrasında büyük kitle hareketleri yer değiştirdiği için, bu devasa boyutlu dalgalar dediğiniz tsunamiler oluşmaktadır.
Bunun yanında volkanik tsunami oluşması için mutlaka büyük çaplı patlama yaşanması gerekir. Yani her patlama tsunami oluşturmaz. Ancak bu şekilde tabandan suyu itecek bir enerji gücü oluşur. Ayrıca bazı meteorolojik olaylar da volkanik tsunami sebebidir. Yani bir sekilde büyük alçak basınç oluşarak deniz yükselmeye başlar.
Volkanik Tsunami Nedenleri Nelerdir?
Hangi sebeple olursa olsun ister volkanik ister deprem kaynaklı tsunami oluşması için öncelikle suya fazlasıyla bir enerji yüklenmelidir. Bu enerji de şu sebeplerle meydana gelebilir;
- Volkanik faaliyetler
- Deprem
- Heyelan
- Kasırga
Bu sebeplerden en etkili olan volkanik patlamalardır. Bazen suyun yüzeyi ya da tabanında volkanik patlamalar tsunamiyi tetikleyebilir. Özellikle volkanik kaynaklı su olayları tsunami sebebidir. Yani bunlar;
- Deniz altındaki patlamalar
- Volkan çöküntüleri
- Lav fışkırmaları
- Şiddetli deprem etkisiyle sönmüş lavlarda hareketlenme
- Volkanik heyelan
- Yatay fışkırmalara bağlı olarak su yüzeyinde büyük hareketlilik oluşur.
Volkanik Tsunami: Volkanik Faaliyetler Nasıl Tsunami Oluşturur?
Tsunami nedenlerinden en büyüğü ve yıkıcı etkisi en fazla bulunan volkanik kaynaklı olandır. Yani ani yer hareketine bağlı olarak şiddetli derecede bir volkanik patlama, su yüzeyini gereğinden fazla yükseltmektedir. Dolayısıyla açığa çıkan enerjiye bağlı su yüzeyini itme gücü de artmaktadır. Yani üç aşamada genel olarak tsunami gerek volkanik gerekse diğer sebeplere bağlı olarak şöyle gerçekleşir;
| Aşama | Meydana Getirdiği Olaylar |
| Oluşma Aşaması | Volkanik patlamaların açığa çıkardığı basınç nedeniyle büyük su kütleleri yer değiştirebilir. Yani yer kabuğu hareketine bağlı dev dalgalar oluşabilir. |
| Yayılma Aşaması | Üzerine uygulanan basınçtan dolayı su yüzeyi tekrar dengesini bulmak için hızlı ve kısa hareketlerle ilerler. İşte bu sırada devasa dalgalar oluşur. |
| Tufan Aşaması | Hızlı bir şekilde gelen dalgalar kıyıya çarparak kara parçası üzerinde tahribatlar yaratabilir. Yani bu tahribat sel ve tufan olarak kendini gösterir. |
Sonuç itibariyle öncelikle volkanik patlama yaşanır. Ardından devasa dalgalar oluşur. Yüklenen enerjiye bağlı olarak dev dalgaların arkasında farklı dalgalar oluşur. Son aşamada ise kıyı bölgelerde büyük yıkımlar meydana gelir.
Denizaltı Patlaması Nedir?
Deniz altındaki volkanlar yani denizlerle örtülü yeryüzü içinde meydana gelir. Yer altındaki lavların yarıklardan yukarı çıkmasıyla oluşur. Çıkan malzemeler tektonik hareketlerin en yoğun olarak yaşandığı yerlerde ve kıta levhalarının olduğu yerlerde görülmektedir. Genellikle okyanusun derin yerlerinde olsa da bazen sığ yüzeyler de oluşmaktadır. Denizatı patlaması sonrasında küçük adacıklar bile oluşabilir.
Ayrıca deniz altındaki volkanlar magmaya en yakın yerde ve çatlağın en çok olduğu bölgelerde olur. Yani okyanus sırtları volkanik tsunami oluşturacak en uygun yerlerdir. Ayrıca sığ yerlerdeki patlamalar sırasında havaya malzeme bile yayılabilir. Bunun yanında bu malzemeler oldukça verimli biyolojik sahalardır. Bu patlamalar sonucunda;
- Su özelliğinde değişme olmaktadır. Yani patlamaya bağlı olarak ani soğukluk ve sıcaklık durumu suyun katılaşmasına neden olur.
- Daha derin alanlarda ise su süper akışkan hale gelir.
- Deniz altı volkanlarda lav kabuk içine akmaktadır.
- Ayrıca bilim insanı tarafından deniz altına gönderilen su altı araçlar sayesinde volkanik hareketler hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
Deniz Tabanında Meydana Gelen Patlamalar Hangi Olaylara Neden Olur?
Deniz tabanındaki volkanik patlamalar tsunami gibi tufanlara sebep olsa da jeolojik sürecin parçasını oluşturmasıyla da oldukça önemlidir. Yani birbirinden farklı olumsuz ve olumlu olaylara sebebiyet vermektedir. Bunlar;
- Denizaltı volkanı oluşumu
- Sıcak su kaynaklarında ortaya çıkış
- Tsunami oluşumu
- Deniz tabanında olan form değişikliği
- Jeolojik araştırma konusu
- Farklı yaşam alanlarının varlığına şekil hazırlama
- Evrenin yapısı gereği oluşan doğal afetlerin tahmin edilmesi gibii konulara zemin hazırlar.
Kayıtlara Geçmiş Denizaltı Volkanları
Dünya tarihinde birçok volkanik tsunami faciasi yaşanmıştır. Bu olaylar daha çok volkanik hareketlerin ve yer kabuğundaki yoğun lav hareketlenmelerine bağlı olan yerlerde ve okyanus ile denizin bulunduğu alanlarda meydana gelmektedir. Bu zamana kadar kayıtlı en büyük volkanik tsunami olayları aşağıda sıralanmıştır.
1 – Endonezya Krakatoa Volkanik Tsunami
Tsunami nedeni volkanik kökenli bu dev dalga oluşumu 27 Ağustos 1883 yılında meydana gelmiştir. Endonezya’daki Krakatoa dağının volkanik patlaması sonucunda, hem onlarca köy yanmış hem de bu olay tsunamiye sebep vermiştir. Ayrıca bu patlamada 36.000 kişi de hayatını yitirmiştir. Yine bununla beraber 30 metreyi aşan devasa tsunami dalgaları oluşmuştur.
2 – Japonya Volkanik Tsunami Unzen
1792 tarihinde Unzen dağındaki volkanik patlama sonrası oluşmuştur. Her ne kadar da volkanik kaynaklı olduğu düşünülse de tam olarak nedeni bilinmemektedir. Ancak bu patlama sonrasında dalgaların boyu öyle bir düzeye gelmiştir ki tarihinde megatsunami sınıfına bile girmiştir. Bunun yanında dalga boyu 100 metreyi aşmıştır. Ayrıca da büyük tahribat yaratmıştır.
3 – ABD Volkanik Tsunami: ST Helens
27 Mart 1980 yılında Washington Helens Dağı’ndaki patlama sonrasında, dağın bir bölümü çökmüş ve heyelana sebep olmuştur. Ardından bu toprak Spirit Gölüne akmaya başlayınca dalgaların enerjisini yükseltmiş ve devasa boyutlara getirmiştir. Yine aynı şekilde megatsunami sınıfına giren bu patlama sonrasındaki dalga boyu 250 metreyi aşmıştır.
4 – Tonga Volkanik Tsunami Yeni Zelanda
2022 yılının 15 Ocak ayında Tonga ve Hunga denizaltı volkanının patlamasına bağlı olarak büyük çaplı tsunami yaşanmıştır. Bu olayın ardından ise Pasifik Okyanusu’nda ciddi derecede tufan olayları yaşanmıştır. Diğer yandan binlerce insanın hayatını kaybettiği bu olayda, binlerce yerleşim yeri de sular altında kalmıştır.
5 – Deniz Altında Yanardağ Patlaması Japonya
Japonya kara suyunda bulunan denizaltı volkanının patlamasına bağlı olarak kara parçası oluşmuştur. Adalar zincirine eklenen bu adanın oluşumu, haliyle magma kaynaklı dev dalga oluşumunu da beraberinde getirmiştir. Patlama esnasında yoğun duman ve 50 metreyi bulan lavlar da gözlenmiştir. Ayrıca patlama sırasında havaya fırlayan kaya ve ponza taşlarına da rastlanmıştır.
Sıkça Sorulan Sorular
Tsunami deprem ya da başka sebeplere bağlı görüleceği gibi volkanik patlama kaynaklı da olmaktadır. Ayrıca bu konuda merak ettiğiniz bilgilere aşağıdaki sorular vasıtasıyla ulaşabilirsiniz.
1 – Volkanik Patlamalar Neden Olur?
Magmanın akışkan sıvısı yüksekse, gazlar çözünmüş olduğundan kolayca içeri kaçabilir. Lav akıntısı ile harekete geçen magma yüzeye çıkmaya başlar. Ancak mahmadaki akışkanlık az ise gazlar kesinlikle kaçamaz. Böylelikle bu durumda basınç artacağı için magma patlar ve yüzeye çıkar. Sonuç olarak ise patlamanın çapı büyükse tsunamiye bile sebep olabilir.
2 – Volkanik Patlamalar Tsunamiye Neden Olur mu?
Tsunami nedeni genellikle volkan patlaması, deprem, heyelan, zemin kayması ya da tektonik yer hareketlerinden kaynaklanır. Yani bu olaylara bağlı olarak denize geçen yüksek enerji dev dalgalar ile atılmaya çalışılır.
3 – Volkan Tsunami Yapar mı?
Kesinlikle yapar. Ancak volkanik olayların oldukça yüksek enerjili ve derecesinin fazla olmasına bağlı tsunami oluşmaktadır. Yani volkanik tsunami için büyük boyutlu patlama gerekir. Dolayısıyla her volkanik patlama tsunami yaratmaz.
4 – Volkan Patlaması Sonucunda Yeryüzünde Ne Gibi Değişiklikler Olur?
Bu olaylar sonucunda ağaç, ev, yol, fabrika, tarla gibi alanlar fazlasıyla zarar görür. Hatta ve hatta büyük can kayıpları yaşanabilir. Bunun yanında birçok yerleşim yeri sular altında kalabilir.
