Bir yaz akşamı dışarıda dinlenmek – daha güzel ne olabilir? Sonra birisini sivrisinekler ısırır ve saldırı başlar. Sivrisinekler seçtikleri hedeflerle ziyafet çekerken, diğerleri zarar görmeden kaçarlar. Peki ama neden? Bu makalemizde sivrisinekleri neyin çektiğine, neden belirli insanları hedef aldıklarına ve şanssız olanlardan biriyseniz ısırmalarını nasıl engelleyebileceğinize değineceğiz.
3.500’den fazla sivrisinek türü vardır. Sadece dişi sivrisinekler ısırır. Çünkü yumurtaları için ihtiyaç duydukları proteinleri kandan alırlar. Bunu elde etmek için, seçtikleri konağın derisini iğne benzeri hortumlarını kullanarak delerler. Bu da kaşınabilecek, şişebilecek ve ciddi hastalıklara neden olabilecek bir ısırıkla sonuçlanır.
Birçok ülkede, sivrisinek ısırıkları ciddi sorun olarak ele alınır. Anopheles türleri tarafından bulaştırılan sıtma parazitinden sarı hummaya ve dang hummasına neden olan virüslere kadar birçok ölümcül katilden sorumludurlar.
Bir ısırığın hastalık riski taşımadığı bir yerde yaşıyor olsanız bile, bir sivrisineğin tiz sesi istenmeyen bir gürültüdür.
Bu Yazıda Neler Var?
Neden Ben?
Bir akşam mangalında veya bir kamp gezisinde siz sivrisinek ısırıklarına maruz kalırken aynı gezideki diğer insanların hiç ısırılmadığı oldu mu? Görünüşe göre sivrisineklerin bazılarını görmezden gelip bazılarını hedeflemesine neden olan bir şeyler var, acaba ne?
New Mexico Eyalet Üniversitesi’nde halk sağlığı profesörü olan Dr. Jagdish Khubchandani, şunları söylüyor:
“Sivrisineklerin insanlara çekilmesinin nedenleri birkaç çalışmada tartışılmıştır. Bu çalışmalarda vücut kokusu, vücut rengi, cilt ısısı ve dokusu, ciltte yaşayan mikroplar, gebelik durumu, insanların solunum sırasında verdiği karbondioksit, alkol ve diyet türü tartışılmıştır. Genel olarak çalışmalar; hamile kadınların, yüksek vücut ısısı ve terlemesi olan kişilerin, çeşitli cilt mikroplarına sahip olan kişilerin ve daha koyu tenli olan kişilerin daha duyarlı olabileceğini göstermektedir.”
Ancak cevap basit değildir. Bazı sivrisinek türlerini çeken kimyasalların diğerlerini ittiği gösterilmiştir. Ve insanlar binlerce farklı kimyasal üretiyorlar, bu yüzden hangilerinin sivrisineklerin davranışlarını etkilediğini bulmak oldukça zor.
Gelin çalışmalarda bahsi geçen etmenlere yakından bakalım.
Karbondioksit Salınımı
İnsanlar, hemen hemen tüm diğer hayvanlarla birlikte, hücresel solunumun bir sonucu olarak karbondioksit (CO2), ısı ve nem verirler. Ve bunlar sivrisinekleri çeken ilk şeylerdir.
Dişi sivrisinekler, CO2’yi ve diğer insan cildi kokularını, cpA nöronları adı verilen son derece hassas sinir hücrelerini kullanarak tespit edebilirler.
Bir çalışma, hastalık taşıyan üç farklı sivrisinek türünün CO2 tarafından aktive edildiğini ve çekildiğini göstermektedir. Fakat herkes CO2 salınımı yapar, bu yüzden sivrisineklerin neden bazı insanları diğerlerinden daha fazla ısırdığını açıklayamaz.
Başka bir çalışma, CO2 çıkışı ne kadar yüksek olursa, çekimin o kadar büyük olduğunu göstermektedir. Daha büyük bir vücut kütlesine sahip bireyler, artan yüzey alanı ve CO2 çıkışı gibi sebeplerle sivrisinekler için daha çekici hale geliyor.
Peki sağlıklı bir vücut kütlesine sahip olmak, ısıranları caydırmaya yardımcı olabilir mi? Bu belirsizliğini koruyor.
Laktik Asit
Bazı çalışmalar laktik asidi sivrisineklerin çekildiği bir kimyasal olarak tanımlamıştır. 1968 gibi erken tarihlerde yapılan bir çalışma, laktik asidin dişi sarı humma sivrisineklerini çektiği bulundu.
Bir diğer çalışma, laktik asidi, sivrisinekler için imza insan koku maddesi olarak adlandırdı.
Egzersiz yaparken laktik asit üretiyoruz. Bu yüzden uzmanların tavsiyesi, egzersizden hemen sonra sabunla yıkanmaktır. Yıkandıktan sonra iyice kurulanmak da önem arz eder.
Cilt Bakterileri
Cildimizi sağlıklı tutmak için hayati önem taşıyan milyonlarca bakteri (cilt mikrobiyomu kaynaklı) ile kaplıyız. Peki cildinizin mikrobiyomunun bileşimi ısırılıp ısırılmayacağımızı belirliyor mu?
Bir çalışma bunu sıtma taşıyan bir tür olan Anopheles gambiae ile araştırdı. Araştırmada 48 erkeğin ayak derilerinin mikrobiyomundan örnekler kullanıldı.
Erkeklerin dokuzunun sivrisinekler için son derece çekici olduğunu, yedisinin adeta sivrisinek savar olduğunu, geri kalanının arada bir yerde olduğunu buldular.
Peki mikrobiyomun bir etkisi var mı? Görünüşe göre öyle. Ayaklardaki bakteri sayısı ne kadar fazlaysa, sivrisinekler için o kadar çekiciydi.
Ancak çalışma şu sonuca vardı: “Daha yüksek mikrobiyal çeşitliliğe sahip bireyler, sivrisinekler için daha az caziptir ve bu nedenle daha az ısırık alırlar.”
Burada bir tezat var gibi geliyor değil mi? Aslında yok. Çünkü deneyde kullanılan ayaklarında bakteri sayısı fazla olan kişilerin mikrobiyomu çeşitliliğe sahip değildi. Sadece bazı bakteriler çok sayıda çoğalıp mikrobiyomu ele geçirmişlerdi. Bu sağlıklı bir durum değildir.
Cilt mikrobiyomumuz genetiğimizden, yaşımızdan ve bağışıklık sistemimizden etkilenir. Bu konuda gerçekten fazla bir şey yapamayız. Ancak cildimizi temiz tutup sağlıklı yaşayarak mikrobiyomumuzu dengeye sokmaya çalışabiliriz. Ayrıca antibakteriyel sabunları çok kullanmamakta da fayda vardır.
Uçucu Bileşikler
Cildimizdeki bakteriler, verdiğimiz kimyasalları da etkiler. Örneğin insan teri, bakteriler üzerinde çalışmaya başlayana kadar tamamen kokusuzdur.
Tüm bu cilt bakterileri, sebumuz (yağ bezlerinin salgıladığı sıvı) ve terimizdeki bileşikleri, bazıları sivrisinekleri çeken ve bazıları iten uçucu bileşiklere dönüştürür.
Ne yazık ki bu yararlı etkilerden yararlanmak için cilt mikrobiyomunu nasıl manipüle edeceğimizi henüz çözemedik. Ancak bazı uzmanlar bulgularının bazı ipuçları verebileceğine inanıyor.
Kan Grubu
Bir çalışma, kan grubunun ısırılma olasılığınız üzerinde herhangi bir etkisi olup olmadığını araştırdı. Kan grubu A olanlar için iyi bir haberimiz var, sivrisinekler bunu daha az çekici buluyor gibi görünüyor. Ancak kan grubu 0 olanlar için aynı şeyi söyleyemeyiz. Bu kan grubuna sahip insanlar, A grubundakilerin neredeyse iki katı kadar sivrisinek türü tarafından lezzetli bir yemek olarak görülüyor.
Bununla birlikte, kan grubu 0 olanlar için iyi bir haberimiz de var. Diğer kan gruplarına sahip insanlara oranla sıtmaya yakalanma ihtimaliniz çok daha düşük.
B grubu için net bir şey söylenemiyor. Çünkü deneyler net bir sonuç vermiyor. Ama genel olarak sevilmediğini söyleyebiliriz.
Bazılarının Isırılmadığı Söylemi Doğru Değil Mi?
Başka bir teori, herkesin ısırıldığı yönündedir. Ancak bazı insanlar ısırıkları fark edemezler çünkü onlara tepki göstermezler. Kaşıntı veya şişlik olmayınca, belki de ısırılmadıklarını varsayıyorlar.
Dr. Hubchandani, bu teorinin doğruluk payı olabileceğini kabul etti:
“Herkes bir sivrisinek tarafından ısırılabilir, ancak tepkilerimiz farklı olabilir. Bu kısmen sivrisinek ısırığının şiddetine, bağışıklık sistemimize, kişiliğimize ve davranışlarımıza bağlıdır. Bazı kişiler hiç tepki vermeyebilir.”
Dr. Hubchandani
Isırıklardan Nasıl Kaçınılır?
Uzun lafın kısası, eğer sivrisineklerin ziyafet çekmeyi sevdiği insanlardan biriyseniz, bilim adamları size bunun nedenini tam olarak söyleyemezler. Belki daha fazla CO2, ısı veya laktik asit salıyorsunuz, 0 kan grubusunuz veya mikrobiyomunuzda “yanlış” bakteri türü var.
Ama pes etmenize gerek yok. Sivrisineklerin bizi ısırmasını engellemek için alabileceğimiz önlemler var:
- Açık renkli kıyafetler giyin. Bazı çalışmalar sivrisineklerin koyu renklere çekildiğini öne sürmektedir. Uzmanlara göre açık yeşiller ve maviler en iyi seçeneklerdir.
- Cilt üzerinde bir böcek kovucu kullanın. DEET kullanmak en iyi çözümlerden biridir. Fakat DEET kullanmak istemeyen kişiler olabilmektedir. Onlara altenatif olarak nane veya limonotu kullanmalarını öneriyoruz.
- Alkolden (özellikle biradan) kaçının. Alkol, vücut ısınızı ve karbondioksit salınımınızı arttırır. Yani dolaylı yoldan sizi sivrisinekler için hedef haline getirir.
- Su birikintileri bırakmayın. Durgun su birikintileri, sivrisineklere üreme ortamı sağlar. Bu yüzden gerekli önlemleri alın.
- Bahçedeki bitkilerinize göz atın. Fesleğen, lavanta, kekik ve nane gibi güçlü kokuya sahip bitkiler sivrisinekleri kaçırır. Bu yüzden bahçenize ekmeniz fayda sağlayacaktır. Bahçeniz yoksa saklılara ekip pencere kenarına ve balkona koyabilirsiniz.
