Lozan Antlaşması Nedir? Tarihi ve Önemi Nelerdir?

Günümüzde Lozan Antlaşması, bazı kesimlere göre zafer bazı kesimlere göre ise hezimet olarak kabul ediliyor. O dönemki adıyla Lozan Sulh Muahedenamesi olan bu antlaşma hakkında türlü türlü teoriler kurgulanmaya devam ediyor. Peki olauın aslı nedir? Lozan bir zafer mi yoksa bir hezimet midir? Kısaca Lozan Antlaşması nedir dilerseniz yakından bakalım.

1 – Lozan Antlaşması Nedir?

Kısaca Lozan Barış Antlaşması nedir diye soracak olursak bu antlaşmanın 1. Dünya Savaşı sonrası imzalanan son antlaşma olduğunu söyleyebiliriz. Fakat elbette bu açıklama Lozan’ı tam olarak anlatabilmek için oldukça yetersizdir. Bu minvalde öncelikle savaş sonrası gelişen durumlara ve yapılan önceki antlaşmalara da bakmamız gerekir.

Toplamda tam 8 ay süren Lozan görüşmeleri sonucunda imzalanan antlşamayı anlamak için dönemin şartlarını da biliyor olmamız önemlidir.

Göz Atın

Seçimin faturası Mehmet Şimşek’e mi çıkacak?

Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında işbirliği güçlenmeli

24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan antlaşmada Türkiye’nin günümüzdeki sınırları çizilmiştir. Büyük oranda Misak-ı Milli’ye bağlı kalınarak oluşturulan bu sınılarda bazı tavizlerin de verilmesi gerekmiştir. Lozan Antlaşması da zaten tam bu noktada bazı kesimlerin nefretini kazanmıştır diyebiliriz.

Yine de antlaşmanın dönemin koşullarında imzalanan en iyi antlaşma olduğu da su götürmez bir gerçektir. Özellikle de Sevr Anlaşması ile kıyaslandığında Lozan Antlaşması’nın değeri gün yüzüne daha iyi şekilde çıkmaktadır.

Şimdi antlaşmanın detaylarına göz atalım:

2 – Misak-ı Milli Nedir? Lozan Antlaşması İçin Neden Önemlidir?

Misak-ı Milli, günümüz Lozan tartışmalarında başrol oynayan kavramlardan biri. Günümüz Türkçesi’nde “Milli Yemin” anlamına gelen Misak-ı Milli, Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından 28 Ocak 1920’de kabul edildi. Meclisin gizli bir oturumla kabul ettiği bu kararda Türkiye’nin olması gereken sınırları çizilmiş oldu.

Savaş sonrası işgal altında kalan Osmanlı Devleti, sınırlarını yavaş yavaş kaybediyordu. Yapılan anlaşmalar da Osmanlı Devleti’nin pek çok sınırını kaybetmesine neden oluyordu. Dolayısıyla mecliste bulunan bir grup, ülkenin olması gereken sınırlarını belirleyip bunu da tüm dünyaya beyan etmek için mecliste toplandı. Misak-ı Milli’de kabul edilen sınırlarda günümüz sınılarının haricinde bir de Musul, Kerkük ve Batum da yer alıyordu.

Misak-ı Milli’nin tüm dünyaya açıklanması üzerine bildiride imzası olan kişiler İngiliz kuvvetleri tarafından tutuklandı. Bu kişiler arasında Rauf Orbay da vardı. Tutuklu mebuslar, derhal Malta’ya sürgün edildi.

Bildirinin Lozan açısından neden önemli olduğu da Musul, Kerkük ve Batum’un gözden çıkartılması ile açıklanabilir. Aynı zamanda 12 Adalar’ın Yunanistan’a teslim edilmesi de bu konuda dile getirilen bir diğer rahatsızlıktır. Fakat dönemin şartları gereği Lozan’ın Misak-ı Milli sınırları ile olabildiğince yakın bir antlaşma olduğu kabul edilmelidir.

3 – Lozan Antlaşması Ne Zaman, Nerede ve Kimler Tarafından İmzalandı?

Lozan Antlaşması tarihi olarak aslında 8 aylık bir süreyi verebiliriz. İlk olarak 20 Kasım 1922’de toplanan heyet, müzakereler sonucunda antlaşmayı 24 temmuz 1923’te imzaladı. İsviçre’nin Lozan isimli kentinde imzalanan antlaşmada savaşın iki tarafından da devletler yer alıyordu.

Lozan’da bulunan heyetler şunlardı:

• TBMM Temsilci Heyeti
• Britanya İmparatorluğu
• Fransa
• İtalya
• Japonya
• Yunanistan
• Yugoslavya
• Romanya

4 – Lozan Konferansı ve Saltanatın Kaldırılması

Kurtuluş Savaşı sona erdikten sonra artık doğudaki savaşı tamamen sonlandıracak türden bir antlaşma yapılmak istendin. Bunun üzerine de Lozan kentinde bir konferans düzenlenmesine ve antlaşmasının şekillendirilmesine karar verildi.

Bu konferansa, hem Ankara TBMM Hükümeti hem de İstanbul’daki saltanat temsilcileri davet edildi. Bu ikilik, TBMM Hükümeti’nin tam olarak tanınmaması anlamına geldiğinden dolayı derhal saltanatın tamamen kaldırılmasına karar verildi.

Bunun üzerine TBMM, 1 Kasım 1922 yılında saltanatı kaldırdı. Görüşmelere de İsmet İnönü önderliğinde bir temsilci heyetin gönderilmesine karar verildi. Saltanatın kaldırılması, zaten düşünülen ve ani gelişim olarak yorumlanmaması gereken bir durumdu. Bu sayede zaten sadece teoride var olan saltanatlık yönetimi yerini tamamen meclise bırakmış olacaktı.

5 – Lozan Görüşmeleri

Lozan Antlaşması imzalanmadan önce heyetler arası oturumlar gerçekleştirilmiştir. Yukarıda bahsi geçen ülkelerin heyetleri, 8 ay sürecek olan görüşmeler sürecinde defalarca kez buluşmuştur. Lozan’da gerçekleştirilen görüşmeleri iki gruba ayırmak mümkündür. İlk görüşmelerde fikir anlaşmazlıkları ağır bastığı için ikinci bir görüşme ayarlanmasına karar verildi. İkinci görüşmeler 2023 yılının Şubat ayına denk geldi.

İsterseniz, ilk ve ikinci görüşmelerde heyetlerin taleplerinin neler olduğuna yakından bakalım:

A- Lozan Antlaşması İlk Görüşmeler

Lozan’da toplanan heyetler, ilk görüşmeler 20 Kasım 1922’de başladı. Türk heyetinin görüşmelerdeki önceliği Türkiye topraklarında bir Ermeni Devleti kurulmasına engel olmak ve kapitülasyonları şartsız olarak kaldırmaktı. Hatta heyet, bu iki konuda anlaşmazlık olursa derhal konferansı yarıda kesip ayrılacağını da dile getirdi.

Lozan’da yapılan görüşmelerde Türk heyeti aynı zamanda şunların da çözüme kavuşmasını istiyordu:

• Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar
• Musul sorunu
• Türk-Yunan sınırının çizilmesi
• Boğazlar sorunu
• Azınlıkların durumu

Lozan Antlaşması kapsamında görüşülen konulardan özellikle de Musul, kapitülasyonlar ve Batı Trakya sınırı konusunda anlaşmazlıklar oluştu. Bu yüzden konferansa ara verildi ve diplomatik sorunları aşabilmek adına heyetlere zaman tanınmak istendi.

B- Lozan Antlaşması ve İkinci Görüşmeler

Konferansa verilen aradan sonra İsmet İnönü, Mustafa Kemal, Rauf Orbay ve Ali Fuat paşa ile görüşmeler yaptı. O dönemde iletişim zorlu olduğundan alınan kararlar aynı gün içerisinde Ankara’ya iletilemiyordu. Dolayısıyla verilen arada İsmet İnönü, Ankara’ya geri dönerek durumu değerlendirmek istedi.

İsmet İnönü’nün yaptığı görüşmelerde verilecek olan tavizlerden ve alınması gereken kararlardan bahsedildi. Böylece iki buçuk ay süren bir aranın ardından tüm heyetler Lozan’da yeniden toplandı.

İkinci görüşmeler nihayet barış antlaşmasının imzalanması ile sonuçlanmıştır. 31 Mart 1924 tarihinde Türkiye, antlaşmayı imzaladığına dair resmi belgeyi almıştır.

6 – Lozan Antlaşması Maddeleri

Lozan Antlaşması maddeleri kaç tane gibi sorular yaklaşık 100 senedir soruluyor. Bu soruya antlaşmanın 5 bölümden ve toplamda 143 maddeden oluştuğunu söyleyerek yanıt verebiliriz. Bizler de bu yazımızda yalnızca Osmanlı Devleti ve Türkiye’yi ilgilendiren maddelere göz atacağız:

• Musul konusunda herhangi bir anlaşmaya varılamamıştır. Bu da Musul’un iki taraf için de soruna dönüşmesine neden olmuştur. Birleşik Krallık ve Türkiye arasındaki bu anlaşmazlık bir süre daha Türkiye ve Irak sınırının belirlenmemesine yol açtı.
• Türk-Yunan sınırı Mudanya Anlaşması’nda belirlendiği şekliyle kaldı.
• Bozcaada, Gökçeada ve Tavşan Adaları hariç, 12 ada Yunanistan’a bırakıldı. Bu noktada İtalya belirleyici bir rol oynadı. 1912 yılında Uşi Anlaşması ile İtalya’ya geçici olarak verilen 12 ada, Yunanistan’a verilerek İtalya lehine bir karar alınması sağlandı.
• Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı.
• Azınlıklar, Türk uyruklu olarak kabul edildi ve ayrıcalık verilmemesi konusunda uzlaşıldı. Aynı zamanda azınlıkların tanımlaması da “Müslüman olmayan” olarak yapıldı.
• İtilaf Devletleri, 1. Dünya Savaşı sonrasında ödenecek olan tazminatlardan vazgeçti.
• Osmanlı borçları da Osmanlı’dan ayrılan devletler arasında paylaştırıldı.
• Boğazlar sorunu için geçici bir çözüm sunulmasına karar verildi. Boğazlar sorunu, 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türk hakimiyetine girerek çözüme kavuştu.
• Türkiye, Kıbrıs’taki Birleşik Krallık egemenliğini kabul etti.

Lozan Antlaşması 12. madde olarak bilinen 12 ada, sorunu günümüzde hala devam etmektedir. Özellikle de Yunanistan ve Türkiye arasındaki gerilim, dönem dönem 12 ada maddesini gündeme getirmektedir. Bu maddeye göre Yunanistan ve Türkiye kıyı sınırı da çizilmiştir. Dolayısıyla kıta sahanlığının ihlal edildiği durumlar hep bu maddeye göre belirlenir.

7 – Lozan Antlaşması Sonrası Gerçekleşen Gelişmeler

Lozan Antlaşması sonrasında Türkiye ile İtilaf Devletleri arasında başlamış olan savaş tamamen sona ermiş oldu. Böylece işgal dönemi de sonlanarak Türkiye’nin başkenti İstanbul’dan Ankara’ya taşındı. 29 Ekim 1923 tarihinde de cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra da hilafet düzenine tam anlamıyla son verildi. Halifeliğin kaldırılması ile birlikte artık dini yönetimin de sonuna gelinmiş oldu.

Lozan Antlaşması sonrasında Türkiye Cumhuriyeti artık tam bağımsız bir ülke oldu. Lozan Antlaşması, 1. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan en başarılı antlaşma olarak tarihteki yerini aldı.

8 – 2023’de Lozan Antlaşması Bitiyor mu?

Lozan Antlaşması bitecek mi sorusu, Türkiye siyasetini ve gündemini daimi olarak meşgul etmektedir. Lozan Antlaşması 100 yıllık mı gibi soruların sorulması, siyaset ile alakalı olup bilindiği üzere antlaşmanın bir son kullanma tarihi yoktur. Lozan Antlaşması 2023 yılında bitmiyor ve aksi ispat edilmediği sürece antlaşmanın bir bitiş süresi de bulunmuyor. Aynı şekilde antlaşma bittikten sonra Türkiye’deki tüm kaynakların kullanılabilir olacağı gibi bir durum da literatürde yer almıyor.

Bu tür bir algının oluşmasında medya etkisi ön plana çıkıyor. Bir süredir devam eden tartışmaların ışığında tarihçiler de bu konuda açıklama yapma gereği duyuyor. İlber Ortaylı ve Halil İnalcık gibi tarihçiler de bu konudaki görüşlerini dile getirmiştir. Uzman tarihçiler de Lozan’ın bir bitiş tarihi olmadığını ve antlaşmada Türkiye topraklarındaki madenlerin çıkartılmasına dair bir engelin bulunmadığını söylüyor.

Yani Lozan Antlaşması 2023te bitince ne olacak türü bir kaygının toplumda hissedilmemesi söyleniyor. Lozan’ın hükümleri, Türkiye Cumhuriyeti var olmaya devam ettiği sürece geçerli kalacaktır.

Kaynak : Hedera Dünya Haberleri