Kaos teorisi nedir sorusu da son dönemin en popüler bilimsel konularından biri haline geldi. Popüler fizikte önemli bir yere sahip olan kaos teorisi, hem içeriği hem de keşfedilme hikayesiyle ilgi çekiyor. Günümüzde ilkokul seviyesinde dahi kaos teorisi nedir sorusu dile getiriliyor.
Biz de bu yazımızda sizler için kaos teorisini irdeleyip, nasıl keşfedilmiştir gibi sorulara yanıtlar aramak istedik.
Bu Yazıda Neler Var?
Kaos Teorisi Nedir Kısaca
Kaos teorisi nedir sorusu ile fiziğin hiç bilmediğiniz bölgelerine keyifli bir yolculuğa çıkabiliriz. Popüler bilim konularından biri olan kaos teorisi, filmlere ve edebiyata da yansımış bir kavramdır. Kaos teorisi, genellikle fraktal matematik ile açıklanan bir teoridir. Borsa ya da hava durumu gibi konularda kaos teorisi devreye girer. Bu konuların kaotik olarak adlandırılma nedeni de tahmin edilebilir olmamalarıdır.
Kaos teorisi nedir sorusuna değinmek için ilk önce bu teorinin genel tarihine bir göz atmalıyız. Aynı zamanda karmaşıklık teorisi olarak da adlandırılan bu teorinin nasıl bulunduğuna ve neleri kapsadığına daha geniş bir perspektiften göz atalım.
Kaos Teorisi Nedir? Tarihi Gelişimi Nasıl Olmuştur?
Kaos teorisi anlamı nedir daha iyi idrak edebilmek için bu teorinin çıkış noktasına bir bakalım istedik. İlk olarak 1961 yılında ortaya atılan bu kavram, zamanla daha bilimsel kanıtlar ile beslenip desteklenmeye çalışılmıştır. Edward Lorenz’in hava durumu tahmini üzerine kurguladığı matematiksel sistem, bizleri tesadüf eseri kaos teorisine götürmüştür. Edward Lorenz’in şans eseri keşfettiği bu teori, günümüzde kaos nedir tanımına da yön vermeyi başarmıştır.
Kaos Teorisi Nasıl Keşfedilmiştir?
Kaos teorisinin ne olduğuna dair olayın özüne inerek hikayesel bir biçimde de yanıt verebiliriz. Zira teorinin keşif hikayesi de bir hayli ilgi çekici. 1961 yılında Edward Lorenz isimli bir meteorolog, şans eseri de olsa kaos teorisini keşfetmeyi başarmıştır. Lorenz, öngörülemeyen hava durumları için bir matematiksel model üretmeye çalışmaktadır. Lorenz’in geliştirmiş olduğu bu model, anlık hava durumunun birkaç dakika sonrasını seri olarak tahmin edebilir haldedir.
Lorenz de bu modeli daha uzun süreli hava durumu tahminleri geliştirmek adına kullanmayı düşünür. O dönemki en gelişmiş bilgisayar sistemi ile oluşturulan bu yazılıma her dakika anlık olarak hava durumu verisi girilir. Lorenz, hava durumu programını başlatırken bu defa gerekli olan veriyi elle girmeyi tercih eder. Kısa süreli ekran başından ayrılan Lorenz, döndüğünde çok farklı bir veri ile karşılaşır.
Bu devasa farkın nedenini araştırmaya koyulan Lorenz, durumun yalnızca basit bir ondalık sayı hatasından kaynaklandığını öğrenir. Girilmesi gereken veri 0,506 127 sayısı iken Lorenz, bu sayıyı yuvarlayarak 0,506 sayısını girmiştir. Böylesine küçük bir farkın büyük bir sonuca neden olması da kaos teorisini doğurmuştur.
Ufacık bir fark, başka bir noktada dev bir sonuca neden olabilir. Kelebek etkisi kavramı da işte bu noktada ortaya çıkmıştır. Kelebek etkisi nedir ve kaos teorisi ile ilişkisi nedir gelin bir göz atalım.
Kaos Teorisi ve Çalışma Prensipleri Nelerdir?
Kaos teorisi kitap ve filmlerde sık sık karşımıza çıkıyor. Hatta başrolünde Ashton Kutcher’ın başrolünde yer aldığı The Butterfly Effect filmi de kelebek etkisinden ve kaos teorisinden bahsediyor. Kelebek etkisi, kaos teorisi ile bağlantılı olan alt bileşenlerin başında yer alıyor. Buna göre New Mexico’da kanat çırpan bir kelebek, Çin’de büyük bir kasırgaya neden olabilir kavramı ortaya atılıyor.
Her ne kadar felsefi bir metafor olarak söylense de kelebeğin kanat çırpışının mantıksal olarak bir kasırgaya neden olabilmesi söz konusudur. Küçük bir eylem, bir müddet sonra büyük sonuçlara neden olabilir. Bu hayatın asla yadsınamayacak olan bir gerçeğidir.
Kaos teorisine bir diğer ilke ile yanıt vermek de mümkündür. Bu ilkemizin adı da öngörülemezlik ilkesi olarak literatüre geçmiştir. Buna göre dünyadaki tüm kelebeklerin kanat çırpışlarına hakim olmamamız mümkün değildir. Kaos teorisinde de karmaşıklık yaratan durumun başlangıç evresine her zaman hakim olamayız. Dolayısıyla bu yolda en nihai sonucu tahmin edebilmek neredeyse imkansızdır.
